Jak zaprojektować miasto dla ludzi? Oto podręcznik przygotowany przez ZDG TOR

Problemy transportu w Polsce właściwie towarzyszą nam od zawsze. Polska po I wojnie światowej stała przed problemem unifikacji prawa i rozwiązań technologicznych odmiennych w każdym z zaborów. Po 20 latach programów inwestycyjnych II RP nadeszła kolejna wojna, która przyniosła zmianę granic. Pomimo upływu lat dalej widać, jak bardzo różnorodny pod względem rozwiązań architektonicznych, urbanistycznych i planistycznych jest nasz kraj. Polska jest zróżnicowana, co widać w umiejscowieniu dworców kolejowych, siatce ulic miejskich, architekturze transportowej, gęstości sieci kolejowej czy liczbie przepraw drogowych przez główne rzeki kraju. Śmiało można więc wysnuć tezę, że już od powstania II RP kwestie transportu i mobilności (o której wtedy się jeszcze nie mówiło) są problemem codziennym i nieustającym.

Od kilku lat w mediach szeroko rozmawia się na temat znikających PKS-ów, dróg rowerowych prowadzących „donikąd” czy osiedlach mieszkaniowych wyrastających na łanach pola. Jednak nie zawsze codzienne problemy transportowe Polek i Polaków powstają każdego dnia, nie zawsze odpowiedzialnym za problemy jest lokalny samorząd, operator komunikacji miejskiej czy zakład pracy, który nie zapewnił dowozu pracowników. Tam, gdzie występują problemy, należy szukać przyczyn, a jeżeli mówimy o problemach w zapewnieniu podstawowych przemieszczeń, musimy powiedzieć „skąd się one wzięły”. Zazwyczaj podróżujemy w konkretnym celu, zazwyczaj podróż ta zaczyna się w domu. Codzienne obowiązki to codzienne podróże, do pracy, szkoły, na zakupy. Czasami zdarza nam się również odwiedzić placówkę zdrowia, jednostkę kultury, rodzinę etc. To, gdzie znajdują się miejsca, do których się przemieszczamy, jest wypadkową wielu rzeczy, natomiast podstawową z nich jest planowanie przestrzenne. W Polsce w dużej mierze mamy zasadę planowania opartą na braku planowania, co też jest pewnym planem, jednak w społeczeństwach, które muszą codziennie realizować wiele obowiązków, wykonywać dziesiątki podróży coraz częstszym i zauważalnym problemem są skutki uboczne zwiększonej ruchliwości, takie jak zatłoczenie na ulicach, konieczność posiadania kilku samochodów, zwiększone zanieczyszczenie środowiska, wzrost kosztów transportu itd. Dlatego też autorzy podręcznika powiązali kwestie zarządzania mobilnością z planowaniem przestrzennym, łącznie traktujemy to, jak się poruszamy, z tym, w jakim celu podróżujemy.

"Miasto dla ludzi. Zrównoważona mobilność w planowaniu przestrzennym" to szerokie omówienie zależności pomiędzy polityką przestrzenną i transportową to podręcznik opracowany przez Zespół Doradców Gospodarczych TOR we współpracy z niezależnymi ekspertami.

– Od ponad dwóch lat w ramach pilotażu CUPT mieliśmy możliwość realizowania szeregu projektów dotyczących zrównoważonej mobilności dla największych aglomeracji w Polsce. Powstało kilkanaście planów mobilności miejskiej, które uwzględniają kierunki działań związane między innymi z planowaniem przestrzennym. Podręcznik, o którym dziś rozmawiamy, jest doskonałym uzupełnieniem procesu wypracowywania tych planów. Wskazuje szereg dobrych praktyk i rozwija idee kształtowania miast w sposób zorganizowany i przemyślany. Odrzucamy założenia przygotowywania inwestycji punktowo bez szerokiego odniesienia jej oddziaływania, ale także zwracamy uwagę, że postawiony dziś budynek mieszkalny będzie z nami przez najbliższe kilkadziesiąt lat. Jeżeli stworzymy przestrzeń niedostosowaną do wygodnego życia, pozostawimy po sobie strupa w tkance miejskiej, który będzie użytkowany przez następne pokolenia. Przez pokolenia, na które przestrzeń ta będzie oddziaływała i kształtowała odbiór miasta, w którym żyją – mówi Maciej Mysona, kierownik prac nad publikacją.

Planowanie przestrzenne jest bezpośrednio powiązane z zachowaniami komunikacyjnymi ludzi. Rozwiązywanie problemów transportowych stoi u podstaw właściwie wszystkich stosowanych obecnie koncepcji urbanistycznych. W Polsce zbyt często te dwie dziedziny traktowane są osobno. Zrównoważony rozwój miast i regionów może mieć miejsce jedynie wtedy, gdy stworzone zostaną warunki do efektywnego i niskoemisyjnego przemieszczania się po danym obszarze. Takie podejście wymaga jednak często bardzo szerokiej współpracy na różnych szczeblach władzy i pomiędzy jednostkami o różnych kompetencjach.

W publikacji omówiono kluczowe pojęcia związane ze zrównoważoną mobilnością wraz z wyjaśnieniem ich pochodzenia. Umiejscowiono je w krajowym i europejskim prawodawstwie wraz ze wskazaniem podmiotów odpowiedzialnych za realizację poszczególnych działań. Omówiono też najważniejsze koncepcje urbanistyczne sprzyjające zrównoważonej mobilności wraz z szeroką analizą studiów przypadku z Polski, Europy i świata. Podręcznik jest zbiorem praktyk i wytycznych, inspiracją dla osób, które poszukują gotowych koncepcji do zastosowania w swoim samorządzie.

– Podręcznik ma stanowić przede wszystkim źródło inspiracji dla planistów przestrzennych i samorządowców. Planowanie przestrzenne, w tym również planowanie systemów transportowych, musi być silnie wpisane w lokalny kontekst – mówi jeden ze współautorów, dr Michał Beim z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. – Nie ma jednego, powielalnego wszędzie projektu planu zagospodarowania, który można zastosować we wszystkich miejscach. Jest natomiast wiele działań kierunkowych, które pozwalają osiągnąć sukces. Transport publiczny powinien zawsze stanowić oś rozwoju urbanistycznego miast; wielofunkcyjne zagospodarowanie przestrzeni zmniejsza popyt na transport, a bliskość przystanków wpływa na wybór środka lokomocji – wylicza Beim niektóre z opisanych w podręczników wskazówek.

– Niestety podczas dość długiego procesu wydawania książki część aktów prawnych zdezaktualizowała się. Dlatego rozważamy na początku przyszłego roku opracować wydanie II poprawione, które będzie odnosiło się do nowej ustawy o planowaniu przestrzennym czy zmian w coraz bardziej popularnym Funduszu Rozwoju Przewozów Autobusowych. Oczywiście wskazujemy też w podręczniku pewne problemy prawne związane z obecną ustawą o publicznym transporcie zbiorowym i wpływem na utrudnione kształtowanie oferty przewozowej względem planowania przestrzennego; niestety, jak wszyscy wiemy, ustawa ta, której niezliczona liczba projektów trafiła do konsultacji, nie doczekała się jeszcze głębokiej przebudowy – komentuje Mysona.

Osobny rozdział poświęcono analizie zachowań komunikacyjnych i czynników, które skłaniają ludzi do wyboru danego środka transportu. Autorzy dokładnie przeanalizowali także możliwości, charakterystyki i ograniczenia poszczególnych sposobów przemieszczania się, od najdroższych i najbardziej spektakularnych kolei podziemnych i naziemnych. Opisano czynniki „miastotwórcze” wraz ze wskazaniem szeregu przykładów z Polski i świata. W publikacji można przeczytać także o najciekawszych sposobach promowania zrównoważonej mobilności, ich skutkach oraz niekonwencjonalnym podejściu, które w krajach Europy Zachodniej często przynosi nad wyraz dobre efekty.

Jak każdy z nas wie, miasto nie przestaje się rozwijać. Jest niczym roślina, której jedne części się rozrastają, inne obumierają, a jeszcze inne rozwijają się ponadprzeciętnie. Mowa tu nie tylko o miastach, lecz także o wsiach, dzielnicach czy osiedlach. Każde z nich mają swoją dynamikę i nigdy nie stanowią kompletnych, zamkniętych projektów, dlatego podkreślanym wielokrotnie aspektem jest adaptacja do zmian. Miasta niezdolne do adaptacji nie będą atrakcyjne i zaczną tracić swoje dotychczasowe funkcje, zaczną umierać. Dlatego podręcznik wskazuje pomysły na podejście do wyjścia naprzeciw nowym wymaganiom prawnym, ekonomicznym czy technologicznym.

Autorzy publikacji pokazują, że kompleksowe podejście do kwestii mobilności prowadzi do tworzenia przestrzeni, które odnoszą sukces w sferze ekonomicznej, pozwalają na zaspokajanie potrzeb społecznych mieszkańców i które rozwijają się z poszanowaniem wymagań ochrony środowiska.
"Miasto dla ludzi. Zrównoważona mobilność w planowaniu przestrzennym" ma być źródłem inspiracji dla profesjonalistów, polityków, działaczy społecznych czy szerokiego grona mieszkańców.

Podręcznik "Miasto dla ludzi. Zrównoważona mobilność w planowaniu przestrzennym (ISBN 978-83-966884-0-8)" został opracowany na zlecenie Ministerstwa Rozwoju przez Zespół Doradców Gospodarczych TOR. Publikacja powstała w ramach projektu "Zainspiruj naszą przestrzeń – programy szkoleniowe i publikacje dla planistów – etap I” finansowanego z Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój na lata 2014-2020. Z całością tekstów mogą się zapoznać Państwo na stronie internetowej pod adresem gov.pl/web/rozwoj-technologia/miasto-dla-ludzi.

Tekst pochodzi z naszego miesięcznika Rynek Kolejowy. Zachęcamy do prenumeraty!