Warszawa: Rampa kolejowa w Falenicy w rejestrze zabytków

Obiekt związany jest z historią Falenicy i jej rozwojem. Wpłynęła na to m.in. inwestycja kolejowa – trasa Drogi Żelaznej Nadwiślańskiej, łącząca Mławę (na ówczesnej granicy prusko-rosyjskiej) z Kowlem na Wołyniu – oddana do użytku w 1877 r. W roku 1897 rozpoczęto eksploatację III odcinka Drogi Żelaznej Nadwiślańskiej łączącego stacje Otwock – Pilawa, potem Wawer i Celestynów. Na trasie kolei rozwinęły się miejscowości letniskowe, m.in. tzw. Wille Falenickie, powstałe w 1895 r., w wyniku parcelacji folwarku Falenica. Około 1897 r. utworzony został w tej miejscowości przystanek Kolei Nadwiślańskiej, który został wzniesiony po zachodniej stronie torów. Na początku lat 20. XX wieku wybudowano ł odgałęzienie torów bocznicy kolejowej prowadzące w kierunku zachodnim do nowopowstałych w Falenicy. Miejscowość w 1925 r. zyskała rangę miasta i oficjalną nazwę Falenica. W okresie międzywojennym nastąpiła elektryfikacja linii podmiejskiej Pruszków – Warszawa – Otwock, która zakończyła się w 1936 r. i przyczyniła do dalszego rozwoju miasta. W 1938 r. liczyło ok. 9 tyś. stałych mieszkańców i przyjmowało ok. 7 tyś. letników – mieszkańców sezonowych – głównie wyznania mojżeszowego. Miejscowość stała się centrum religijnym społeczności żydowskiej.

Po wybuchu II wojny światowej pod koniec 1940 r. władze okupacyjne wyznaczyły teren dzielnicy żydowskiej – po wschodniej stronie torów kolejowych i nakazały przymusowe przesiedlenia. Getto zostało zamknięte w styczniu 1941 r. W ramach prowadzonej na ziemiach polskich przez niemieckie władze okupacyjne „akcji Reinhardt” 20 sierpnia 1942 r. z bocznicy kolejowej na stacji w Falenicy wywieziono ok. 8000 Żydów z gett w Falenicy i Rembertowie do nazistowskiego niemieckiego obozu zagłady w Treblince. Odgałęzienie bocznicy kolejowej Hannemana, która nie została zelektryfikowana podczas elektryfikacji linii kolejowych w 30. latach XX w., funkcjonowało do połowy lat 70. XX w., prowadziło do przejętych po 1945 r. na własność państwa zakładów produkcyjnych.

Rampa towarowa posiada ważne w skali regionu wartości historyczne i naukowe. Stanowi relikt infrastruktury kolejowej z okresu budowy stacji Kolei Nadwiślańskiej w ówczesnych Willach Falenickich. Zachowała autentyzm substancji i formy z początku XX wieku. Relikt dawnej rampy przedstawia historyczną wartość jako materialne świadectwo oraz wyznacznik położenia dawnego placu załadunkowego przy bocznicy kolejowej nazwanego „Umschlagplatz” oraz był miejscem bezpośrednio związanym z realizowaną przez Niemców 20 sierpnia 1942 r. akcją deportacji ok. 8000 Żydów (w tym 6500 z getta w Falenicy, ok. 1000 przegnanych w „marszu śmierci” z getta w Rembertowie oraz kilkuset przypędzonych z Otwocka, gdzie dzień wcześniej nastąpiła likwidacja getta) do niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady w Treblince.

Godne upamiętnienie tego faktu powinno nastąpić poprzez zachowanie rampy jako elementu, który stanowi widoczny „znak” – jako „świadek” – jeśli nie in situ, to na stanowisku mającym z wiązek z miejscem w którym rozgrywały się ww. wydarzenia lub znajdującym się w pobliżu. Rampa kolejowa posiada wartości historyczne i naukowe. Jest materialnym świadectwem historii zagłady polskich Żydów, jakim jest rampa kolejowa w Falenicy i objęcie jej ochroną konserwatorską leży w interesie społecznym.


fot. MWKZ