Przed wojną polskie miasta tramwajem stały

W 1918 r. gdy Polska odzyskała niepodległość, funkcjonowało 11 sieci tramwajowych – w Bielsku-Białej, Bydgoszczy, Grudziądzu, Inowrocławiu, Krakowie, Lwowie, Łodzi, Poznaniu, Tarnowie, Toruniu i Warszawie. Z zestawienia tego wyłączone są tramwaje podmiejskie w okolicach Łodzi i Katowic, które były traktowane jako koleje dojazdowe.

Sieci tramwajowe, które odziedziczyła Polska po zaborach, znajdowały się po I wojnie światowej w opłakanym stanie. Z samej Warszawy wywieziono wszystkie zapasowe silniki, jak i części miedziane (kable). Ponadto ze sprawnych wagonów wymontowano 71 silników, przez co stały się one wagonami doczepnymi. Wykopano też 36 km kabli zasilających, zdjęto 10 km miedzianego przewodu jezdnego. Pierwsze lata upłynęły więc pod znakiem naprawy zniszczeń.

W kolejnych latach rozbudowywano sieci tramwajowe o nowe odcinki, kupowano również tabor. Powstało też nowe przedsiębiorstwo – Tramwaje elektryczne Zagłębia Dąbrowskiego z siedzibą w Sosnowcu. Pierwszą linię uruchomiono w 1928 r. Podobnie jednak jak śląskie kolejki, sieć tę klasyfikowano jako międzymiastową kolej dojazdową.

Między 1922 a 1938 r. liczba pasażerów komunikacji miejskiej wzrosła z 263 mln do 414 mln. Długość torów zwiększyła się o 74,0% do 594 km, liczba wozów silnikowych wzrosła o 50,5% do 944, a doczepnych o 93,0% do 798. Zwiększył się przebieg wagonów, dzięki czemu zmniejszyło się ich przepełnienie. W 1938 r. tramwaje i autobusy miejskie w Polsce przewoziły dwa razy więcej pasażerów niż koleje główne. Koszty eksploatacyjne sięgały kwoty 59 mln zł, a przedsiębiorstwa tramwajowe zatrudniały blisko 10 tys. osób.

Wraz z odzyskaniem niepodległości zaczęły powstawać pierwsze regularne miejskie linie autobusowe – w 1921 r. w Warszawie, w 1925 r. w Poznaniu, w 1927 r. w Krakowie i Bielsku. Później dołączyły jeszcze Bydgoszcz, Gdynia, Łódź, Katowice i Sosnowiec, choć w przypadku tych dwóch ostatnich znowu autobusy były uznawane jako komunikacja międzymiastowa.

Autobusy stanowiły przede wszystkim uzupełnienie komunikacji tramwajowej, obsługując przedmieścia i trasy podmiejskie. Długość linii stałych wynosiła 748 km (w tym w Gdyni 175 km, w Bielsku 276 km, a w Łodzi – 204 km). Eksploatowano 180 wozów, które przewoziły blisko 30 mln podróżnych rocznie. Autobusy więc – przy trasach 1,25 razy dłuższych od tramwajowych –przewoziły zaledwie 7,1% liczby pasażerów pojazdów szynowych. Współczynnik wydatków czysto eksploatacyjnych do dochodów w przypadku autobusów wynosił 0,80, a tramwajów – 0,696.

Już przed wojną dostrzeżono problem niewystarczającej podaży komunikacji miejskiej w Warszawie. Stąd pojawił się pomysł budowy metra, które przejęłoby większą część ruchu i pozwoliło na usunięcie z zatłoczonych ulic tramwajów i zastąpienia ich autobusami. Bez metra taki krok nie byłby możliwy, gdyż autobusy zastępujące tramwaje utworzyłyby sznur pojazdów, tamując ruch uliczny całkowicie.