Oddychać w Brzeszczach to jak wypalić 10 tysięcy papierosów

Prezes Kwiatkowski podkreślał, że Najwyższa Izba Kontroli zajmuje się problemem zanieczyszczonego powietrza od wielu lat, a skutki tego zjawiska zostały już wielokrotnie potwierdzone – choroby sercowo-naczyniowe, nowotwory mózgu czy układu oddechowego wywołane skażeniem powodują w Europie według szacunków Światowej Organizacji Zdrowie 400 tys. przedwczesnych zgonów rocznie, w tym 46 tys. Polek i Polaków. – Każdy z nas żyje kilka miesięcy krócej, niż by mógł, gdyby oddychał czystym powietrzem – podkreślił, dodając dla nieprzekonanych, że statystykę ekonomiczną – przedwczesne zgony z tego tytułu obniżają PKB Polski o prawie 13 procent, czyli o setki miliardów złotych.

Polska bije na głowę inne kraje UE. W zanieczyszczeniu powietrza

Zanieczyszczenie powietrza to statystyka, w której Polska jest wielokrotnym liderem spośród wszystkich krajów Unii Europejskiej. W Polsce występują najwyższe wskaźniki zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym. Problemy są różne, i znane już naszym Czytelnikom – w Warszawie większym problemem są zanieczyszczenia związane z transportem, w Krakowie z ogrzewaniem. Stolica Małopolski zaliczyła w 2016 roku 165 dni z przekroczonym dozwolonymi stężeniami pyłu zawieszonego pm10. A jak przypominał prezes NIK, w Polsce i tak normy są bardzo liberalne. – Kiedy Niemiec nie wychodzi z domu z powodu skażenia powietrza mogącego wywoływać negatywne skutki dla zdrowia, według polskich norm oddychamy jeszcze dobrym powietrzem. Aczkolwiek lekarze twierdzą, że nasze płuca nie różnią się od niemieckich… – pointował Kwiatkowski.
Prezes NIK wskazywał też na ogromny problem skażenia rakotwórczym benzopirenem (“w Unii Europejskiej nie mamy tu z kim rywalizować”). Jak podał, w 2017 roku statystyczny, niepalący mieszkaniec gminy Brzeszcze wchłonął benzopiren równoważny wypaleniu 10 tysięcy papierosów. Niewiele lepiej jest jeśli chodzi o zanieczyszczenie powietrza tlenkiem azotu.

Ministerstwa pod lupą

Najwyższa Izba Kontroli opublikowała pod koniec zeszłego roku raport dotyczący ochrony powietrza przed zanieczyszczeniami, uzupełniony dokumentem porównującym sytuację w Polsce z innymi krajami Unii Europejskiej. – W ramach tego raportu kontrolowaliśmy nie tylko trzy ministerstwa, które odpowiadają za ochronę powietrza ale też pięć urzędów marszałkowskich i kilkanaście urzędów miast i gmin – poinformował prezes NIK.

Izba negatywnie oceniła działania podejmowane w Ministerstwie Środowiska. – Jako organ posiadający kompetencje do zaproponowania zmiany w funkcjonowaniu podstawowych elementów systemu ochrony powietrza nie wykorzystał swoich uprawnień do stworzenia odpowiednich warunków umożliwiających poprawę – mówił prezes NIK. Przede wszystkim nierzetelnie pełnił rolę koordynatora krajowego dla zadań realizowanych na rzecz ochrony powietrza.

Kontrola wykazała też, że gminy, które pobierają tzw. opłatę miejscową od osób przebywających na ich terenie z uwagi na charakter uzdrowiskowy w większości nie spełniają “absolutnie żadnych” norm w kontekście czystości powietrza. Mimo to pobrano z tego tytułu 100 mln zł w latach 2014-2016. NIK wnioskuje o zmianę przepisów w tym zakresie.
Kontrola w Ministerstwie Energii dotyczyła przede wszystkim aktu wykonawczego regulującego kwestie wymagań jakościowych dla paliw stałych. – Dokument delikatnie mówiąc odbiega od ideału – mówił Kwiatkowski. NIK oczekuje szybkiego wycofywania z możliwości zakupu paliwa niskiej jakości. Skrytykował również przepisy dotyczące utworzenia stref czystego powietrza – wyrzucające do facto wszystkie samochody poza elektrycznymi i hybrydowymi.

Pozytywną ocenę w zakresie walki o czystość powietrza uzyskało Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii, ponieważ przygotowało projekt rozporządzenia w sprawie wymagań dla kotłów na paliwo stałe i to w terminie, co rzadko się zdarza w polskiej administracji. W skali województwa najlepsze rozwiązania dotyczące konstrukcji tak zwanych Programów Ochrony Powietrza zastosowano zdaniem NIK w województwach Małopolskim i Śląskim. Inna sprawa, że jeśli dotychczasowe działania nie zostaną przyspieszone, poprawę jakości powietrza w Polsce odczujemy dopiero za dziesiątki lat:
Rekomendacje Izby – obowiązek przyłączenia do sieci miejskiej

Prezes Kwiatkowski przypomniał przy okazji o innym raporcie NIK, dotyczącym stacji diagnostycznych w Polsce. – Ujawniliśmy stacje, które dopuszczały pojazdu do ruchu nie mając obowiązkowych urządzeń także do pomiaru emitowanych zanieczyszczeń – zaznaczył, przypominając, że do Polski napływa prawdziwa rzeka używanych samochodów z silnikami diesla, wycofywanych z krajów Europy Zachodniej. Do tego w Polsce masowo usuwa im się filtry cząstek stałych.

Jak mówił prezes NIK, programy ochrony powietrza muszą być wdrażane na wszystkich szczeblach, razem z zasadami finansowania wymiany kotłów oraz sprawdzaniem jakości używanego opału. Brakuje szczegółowo zaplanowanych działań naprawczych w zakresie ograniczenia niskiej emisji, a Polska nie przeprowadzimy szczegółowej inwentaryzacji ich źródeł.

Najwyższa Izba Kontroli wnioskuje o niezwłocznie wyeliminowanie możliwości stosowania paliw stałych w nowo powstających obiektach budowlanych pozostających w zasięgu sieci ciepłowniczych lub gazowych; w perspektywie średniookresowej 5-10 lat wprowadzenie obowiązku podłączenia istniejących obiektów budowlanych do sieci ciepłowniczych lub gazowych w przypadku istnienia takich możliwości technicznych. W perspektywie długookresowej 30 lat wprowadzenie całkowitego lub częściowego ograniczenia w stosowaniu paliw stałych w sektorze komunalno-bytowym w obszarach szczególnie narażonych na smog. Równocześnie konieczne jest wdrożenie rozwiązań zapewniających wsparcie procesu inwestycyjnego i rekompensaty z tytułu zwiększonych kosztów ogrzewania wskutek zastosowania niskoemisyjnych źródeł ciepła.