Czas na zdrowe powietrze dla Mazowsza

Jakość powietrza ma kluczowe znaczenie dla naszego stanu zdrowia. Zanieczyszczenia zawarte w powietrzu oddziałują negatywnie na układ krwionośny i oddechowy człowieka, zwiększają ryzyko zachorowania na nowotwory płuc, gardła czy krtani, prowadzą do szeregu innych chorób, a w następstwie do przedwczesnych zgonów. Dlatego tak ważna jest jego jakość. Niestety, powietrze, którym na co dzień oddychamy na Mazowszu, zawiera wiele zanieczyszczeń zagrażających naszemu zdrowiu. Źródłem tych zanieczyszczeń jest przede wszystkim spalanie paliw w gospodarstwach domowych (używanie złej jakości paliwa oraz eksploatacja nieekologicznych kotłów, pieców i kominków) oraz transport samochodowy.

Szacuje się, że co roku ok. 6 tys. mieszkańców Mazowsza umiera z powodu złej jakości powietrza. Niestety do najbardziej narażonych grup należą dzieci, również w okresie prenatalnym, a także osoby z chorobami układu krążenia i układu oddechowego oraz osoby starsze. Zanieczyszczenie powietrza ma również znaczenie w obliczu pandemii – w miejscach, w których występują wysokie stężenia szkodliwych substancji w powietrzu, organizm ludzki narażony jest na atak z dwóch stron. Zarówno długotrwała ekspozycja na zanieczyszczenie powietrza, jak i aktywność wirusa, oddziałuje negatywnie na układy krwionośny i oddechowy.

Na zły stan powietrza w Polsce zwrócili uwagę członkowie Unii Europejskiej, konsekwencją czego jest wydanie wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 22 lutego 2018 r., zobowiązującego Polskę do podjęcia działań na rzecz poprawy jakości powietrza pod rygorem wysokich kar finansowych.

JAK MAZOWSZE WALCZY ZE SMOGIEM?

Samorząd województwa mazowieckiego w trosce o jakość powietrza, a tym samym zdrowie mieszkańców Mazowsza, podjął szereg działań na przestrzeni ostatnich lat.

Mazowiecka uchwała antysmogowa

Już od ponad 4 lat na Mazowszu obowiązuje uchwała antysmogowa – akt prawa miejscowego uchwalony przez sejmik województwa w 2017 r. (Uchwała 162/17 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 24 października 2017 r.) To bardzo ważne narzędzie samorządu w działaniach zmierzających do poprawy jakości powietrza na Mazowszu. Uchwała obowiązuje wszystkich mieszkańców Mazowsza i wprowadza na terenie naszego województwa ograniczenia i zakazy dotyczące używania paliw, których spalanie powoduje największą emisję zanieczyszczeń do powietrza. Ale przede wszystkim uchwała antysmogowa nakłada na mieszkańców obowiązek wymiany starych, nieekologicznych źródeł ogrzewania – kotłów, pieców i kominków – wykorzystujących paliwa stałe.

Wymiana ma odbywać się etapami, tak aby od 2028 r. na terenie Mazowsza w użyciu pozostały tylko źródła ogrzewania, spełniające odpowiednie wymogi emisji zanieczyszczeń do powietrza. Od listopada 2017 r. można instalować tylko takie kotły, piece i kominki, które spełniają wymogi ekoprojektu, tj. powodują bardzo małą emisję zanieczyszczeń do powietrza. Natomiast do końca 2022 r. należy wymienić lub zlikwidować najbardziej emisyjne i zanieczyszczające powietrze, bezklasowe źródła ogrzewania, tzw. kopciuchy.

Obecnie trwają prace nad zaostrzeniem uchwały antysmogowej. Prowadzone są analizy oraz konsultacje z mazowieckimi gminami, organizacjami pozarządowymi oraz naukowymi. Urząd marszałkowski przeprowadził także konsultacje społeczne, w których swoje zdanie mógł wyrazić każdy mieszkaniec Mazowsza.

Program ochrony powietrza

Kontynuacją zdecydowanych działań na rzecz poprawy jakości powietrza na Mazowszu jest uchwalenie we wrześniu 2020 r. przez sejmik nowego Programu ochrony powietrza dla Mazowsza. (Uchwała 115/20 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 08 września 2020 r.).

W programie jasno określono najważniejszy cel, czyli zdecydowaną poprawę jakości powietrza na terenie województwa mazowieckiego. Będzie to możliwe dzięki realizacji zawartych w Programie działań naprawczych, których wykonanie przełoży się na poprawę jakości powietrza w naszym województwie. Działania te powinny być realizowane m.in. przez samorządy gminne oraz również przez każdego mieszkańca województwa mazowieckiego.
Zadania dla mazowieckich gmin to m.in. inwentaryzacja źródeł ciepłą oraz wymiana odpowiedniej liczby nieekologicznych kotłów na swoim terenie. W miejscach, w których wymiana nie przyniesie oczekiwanego efektu, powstaną nowe nasadzenia zieleni.

Dodatkowo określono działania, wspomagające ograniczenie emisji, tj. przeprowadzenie odpowiedniej liczby kontroli palenisk oraz kontroli zakazu spalania odpadów i pozostałości roślinnych, a także organizację skierowanych do mieszkańców akcji edukacyjnych dotyczących ochrony powietrza. W gminach miejskich należy również regularnie prowadzić czyszczenie ulic na mokro. Miasto stołeczne Warszawa, ze względu na duży wpływ transportu samochodowego na jakość powietrza, realizuje dodatkowe działania, w tym modernizację taboru komunikacji miejskiej, rozwój komunikacji tramwajowej, diagnozowanie i minimalizowanie zatorów komunikacyjnych na skrzyżowaniach, przygotowanie strefy ograniczonego transportu w wersji pilotażowej i docelowej, przygotowanie i wdrożenie systemu monitorowania emisji z transportu. Działania naprawcze określone w Programie będą zrealizowane do końca 2026 r.

Każdy mieszkaniec Mazowsza, aby pomóc wypełnić cele Programu ochrony powietrza ma za zadanie: współpracować z gminami przy inwentaryzacji i wymianie źródeł ciepła, wymienić piec, jeżeli nie spełnia on wymogów uchwały antysmogowej, przekazać gminie informację o wymianie bądź instalacji dodatkowych źródeł ciepła w swoim domu, jeśli wymiana odbyła się bez pośrednictwa lub współfinansowania przez gminę, przestrzegać zakazu używania dmuchaw do liści oraz, oczywiście, zapisów uchwały antysmogowej. Zanieczyszczenie powietrza to także jednorazowe, krótkotrwałe, ale bardzo niebezpieczne epizody pogorszenia się jakości powietrza, podczas których powinno się szybko i radykalnie działać.

W takich sytuacjach należy uruchomić Plan Działań Krótkoterminowych, który jest integralną częścią Programu ochrony powietrza. Opisano w nim jak należy się zachować w sytuacji ryzyka przekroczenia norm jakości powietrza (w czasie obowiązywania specjalnego powiadomienia), np. nie wietrzyć pomieszczeń, unikać wysiłku fizycznego na zewnątrz, szczególną opieką otoczyć wrażliwe grupy osób, czyli kobiety w ciąży, dzieci i osoby starsze. Podjęcie tych działań, w zależności od rodzaju ryzyka, może oznaczać dla każdego mieszkańca Mazowsza również zakaz używania spalinowego sprzętu ogrodniczego, zakaz palenia w kominkach (chyba, że jest to jedyne źródło ogrzewania lub gdy do lokalu nie jest dostarczana energia elektryczna wskutek awarii), zakaz rozpalania grilli i ognisk. Dodatkowo od 1 stycznia 2021 r. do końca 2026 r. na terenie całego województwa obowiązuje zakaz używania dmuchaw do liści.

NIE TYLKO ROZWIĄZANIA PRAWNE

W 2019 r. rozpoczęto dedykowany gminom program dofinansowania do realizacji działań naprawczych, mających prowadzić do poprawy jakości powietrza nieobjętych finansowaniem z innych źródeł, prowadzono szeroko zakrojone akcje edukacyjne, m.in. przy współpracy z organizacjami pozarządowymi, organizowano warsztaty i szkolenia dla pracowników mazowieckich gmin, udzielano dofinansowania do studiów podyplomowych dotyczących ochrony powietrza dla pracowników samorządowych z Mazowsza oraz corocznie od 2018 r. organizowany jest Kongres Czystego Powietrza.

Współpraca z organizacjami pozarządowymi

Dla samorządu Mazowsza bardzo ważna jest współpraca w zakresie ochrony powietrza z organizacjami pozarządowymi. Realizowana jest na wielu płaszczyznach, m.in. przy konsultacji i opiniowaniu dokumentów strategicznych, na przykład Programu ochrony powietrza, przy pracach nad zaostrzeniem uchwały antysmogowej, przy kształtowaniu proekologicznych postaw społecznych poprzez organizację akcji edukacyjnych. Od 2018 roku organizacje pozarządowe, dzięki dotacjom z budżetu województwa w wysokości ponad 420 tys. zł w ramach realizowanego Programu współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz innymi podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego, prowadziły 25 akcji informacyjnych i edukacyjnych skierowanych do mieszkańców Mazowsza, dotyczących problematyki zanieczyszczenia i ochrony powietrza.

MAZOWSZE POMAGA SAMORZĄDOM LOKALNYM

Mazowieckie gminy zgłaszają nam przeszkody i problemy związane z ochroną powietrza, a to przecież na nich spoczywa realizacja zdecydowanej większości działań naprawczych w tym temacie. Gminy najczęściej wskazują m.in. na znaczną liczbę obowiązków związanych z ochroną środowiska, braki kadrowe (zwłaszcza w małych gminach), niedostateczną wiedzę (m.in. o programach ochrony powietrza, planach działań krótkoterminowych, uchwale antysmogowej, brak stosownych szkoleń dot. zanieczyszczenia powietrza, ich źródłach i skutkach zdrowotnych) oraz brak odpowiednich budżetów oraz trudności z pozyskiwaniem funduszy zewnętrznych na realizację działań. Odpowiadając na te głosy samorząd województwa mazowieckiego podjął szereg działań wspierających gminy w przezwyciężeniu tych trudności.

Wsparcie finansowe dla mazowieckich gmin

Od 2019 r. samorząd województwa mazowieckiego realizuje program wsparcia dla mazowieckich gmin - „Mazowiecki Instrument Wsparcia Ochrony Powietrza”. W ciągu trzech lat na realizację programu trafiło ok. 40 mln zł z budżetu Mazowsza. Gminy uzyskały wsparcie na takie działania jak: przeprowadzenie inwentaryzacji źródeł ciepła, akcje edukacyjno-informacyjne, tworzenie i rewitalizacja terenów zieleni, zakup dronów badających skład dymu oraz narzędzi do kontroli palenisk domowych, zakup czujników jakości powietrza i oczyszczaczy powietrza do budynków użyteczności publicznej, przede wszystkim przedszkoli i szkół. Od 2020 r. wsparcie przekazywane było również na realizację działań, wynikających z obowiązków nałożonych na gminy zapisami Programu ochrony powietrza. Wsparcie finansowe jest kontynuowane w 2022 r. Na program wsparcia, pod nową już nazwą „Mazowsze dla czystego powietrza”, samorząd województwa przeznaczył 9 mln zł.

Wiedza i wsparcie merytoryczne

Samorząd województwa mazowieckiego organizuje cyklicznie warsztaty szkoleniowe dla pracowników gmin i straży miejskich/gminnych dotyczących kontrolowania przestrzegania przepisów uchwały antysmogowej. Warsztaty mają na celu przekazanie wiedzy teoretycznej i praktycznej potrzebnej do zapewnienia dynamicznego wdrażania uchwały antysmogowej na Mazowszu, efektywnego kontrolowania przestrzegania wynikających z niej przepisów, a także podnoszenia kwalifikacji zawodowych pracowników samorządowych zajmujących się tematyką ochrony powietrza. Ponadto organizowane są warsztaty oraz opracowywane i przekazywane do gmin wytyczne dla pracowników gminnych w zakresie realizacji Programu ochrony powietrza. Od 2019 r. pracownicy mazowieckich jednostek samorządowych mieli możliwość podnoszenia kwalifikacji zawodowych poprzez uczestnictwo w utworzonych przez samorząd województwa we współpracy z Uniwersytetem Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie studiach podyplomowych „Zarządzanie jakością powietrza w jednostkach samorządu terytorialnego”.

Kongres Czystego Powietrza

Potrzeba także przestrzeni, w której mogłaby się nawiązać współpraca różnych środowisk, uczestniczących w walce o czyste powietrze. Przestrzeni, która pozwoli dotrzeć do jak największego grona zainteresowanych tematyką ochrony powietrza. Dlatego samorząd województwa mazowieckiego od 2018 r. organizuje corocznie Kongres Czystego Powietrza. W czterech edycjach wydarzenia uczestniczyło osobiście dotąd łącznie ponad 1,9 tys. osób, w tym samorządowcy, naukowcy, przedstawiciele biznesu i organizacji pozarządowych oraz ponad 14 tys. uczestników w trybie on-line. Tematyka kongresów w sposób kompleksowy obejmuje zagadnienia dotyczące kwestie zanieczyszczenia powietrza – od omówienia dokumentów strategicznych, po dyskusję na temat działań w obszarze sektora komunalno-bytowego, transportu, finansowania oraz roli organizacji i ruchów społecznych, a także mediów i środowisk artystycznych. Kongres jest przede wszystkim przestrzenią do dyskusji na temat rozwiązań, których wdrożenie może skutecznie wpłynąć na poprawę jakości powietrza.

To tutaj, uczestnicząc w licznych tematycznych panelach, przedstawiciele mazowieckich gmin mogą znaleźć odpowiedzi oraz skuteczne rozwiązania na napotykane i zgłaszane przez nich problemy i przeszkody występujące przy realizacji działań związanych z ochroną powietrza. Tu mogą spotkać się z samorządowcami, którzy te problemy przezwyciężyli i chcą się podzielić swoimi doświadczeniami i wiedzą.

V edycja Kongresu Czystego Powietrza odbędzie się w dniach 17-18 lutego 2022 r. i już dziś zapraszamy wszystkich zainteresowanych do udziału w tym wydarzeniu. Informacje dotyczące V Kongresu Czystego Powietrza dostępne są na stronie https://kongresczystegopowietrza.pl/.