Jak zmieniają się polskie dworce?

Jeszcze w 2008 r. Najwyższa Izba Kontroli oceniała stan polskich dworców jako katastrofalny. Kontrolerzy stwierdzili, że aż 87,4% z ponad 200 skontrolowanych dworców nie było przygotowanych kompleksowo do obsługi pasażerów. Około jedna piąta obiektów nie miała nawet tak podstawowych elementów wyposażenia jak oświetlenie, oznakowanie, czy ławki. Kontrolerzy ocenili, że 65% badanych dworców było w złym stanie technicznym i estetycznym. W wielu przypadkach zalegający na dworcach brud stanowił wręcz zagrożenie sanitarne.

Przede wszystkim inwestycje

W ciągu ostatnich kilku lat zarządzającej dworcami spółce Polskie Koleje Państwowe udało się zrobić wiele, by odmienić obraz dworców. Efekty – widoczne choćby w badaniach opinii – są co najmniej zadowalające. W ciągu zaledwie dwóch lat liczba zadowolonych klientów wzrosła do 50%.



Jakie były przyczyny poprawy standardu obsługi pasażerów na dworcach kolejowych? Nie ma wątpliwości, że wzrosły nakłady finansowe, zarówno na inwestycje, jak i na utrzymanie obiektów. Czynnikami zwiększającymi presję na decydentów w zakresie poprawy stanu dworców były przede wszystkim piłkarskie mistrzostwa Europy w piłce nożnej (Euro 2012) oraz pojawienie się dodatkowych środków unijnych w ramach perspektywy finansowej 2007-2013, pierwotnie przeznaczonych do wykorzystania na projekty modernizacji linii kolejowych PKP PLK. Warto jednak zauważyć, że większe środki finansowe zapewnione zostały nie tylko poprzez wykorzystanie wspomnianych środków unijnych, ale też dzięki zwiększeniu dotacji z budżetu państwa czy uruchomieniu współpracy z deweloperami.



W powyższej tabeli widać wyraźnie wpływ obu wspomnianych czynników. Największe wydatki inwestycyjne poczyniono w 2012 r., a zatem w roku organizacji piłkarskich mistrzostw (ogólna wartość inwestycji dworcowych przed Euro 2012 sięgnęła 650 mln zł), oraz w 2015 r., gdy dobiegła końca wydłużona perspektywa finansowa UE na lata 2007–2013. Przed Euro udało się m.in. otworzyć nowy dworzec w Poznaniu (we współpracy z deweloperem) oraz zmodernizować dworce Wrocław Główny, Warszawa Wschodnia czy Warszawa Stadion. Z kolei największe inwestycje związane z ostatnim etapem unijnej perspektywy to m. in. budowa nowych obiektów w Bydgoszczy i Krakowie. Warto jednak pamiętać, że choć pozyskanie dofinansowania jest bardzo dobrym bodźcem do przeprowadzenia inwestycji, to stwierdzenie, że poprawa nastąpiła wyłącznie dzięki unijnym pieniądzom jest dalekie od rzeczywistości. Dziesiątki małych dworców są modernizowane ze środków własnych PKP SA i budżetowych. Tylko w ubiegłym roku spółka zakończyła 21 inwestycji dworcowych. Zmodernizowano m.in. dworce: Jaworzyna Śl., Rawicz, Oborniki Śl. Katowice Ligota, Piła Główna, Kalisz, Grodzisk Mazowiecki, Kraków Płaszów i Kędzierzyn-Koźle. Oddano również do użytku nowe obiekty w takich lokalizacjach jak Warszawa Zachodnia i Bydgoszcz Główna. Udostępniono też cztery pierwsze innowacyjne dworce systemowe (IDS), do których jeszcze powrócimy w dalszej części tekstu.

Zakres przebudowy poszczególnych dworców został dostosowany do lokalnych potrzeb i uwarunkowań. Przykładowo, w Obornikach Śląskich modernizowany pod nadzorem konserwatora zabytków dworzec zyskał nowe ocieplenie, instalacje i pokrycie dachowe. Zmieniło się wnętrze obiektu, elewacja, a także przyległy do dworca teren. W ramach inwestycji renowacji poddano pobliski park. Pojawiła się tam mała architektura, oczko wodne i plac zabaw. Przy dworcu utworzono miejsca parkingowe i zamontowano stojaki rowerowe. Dzięki współpracy z władzami lokalnymi wewnątrz budynku powstała biblioteka miejska. Całość kosztowała prawie 4,6 mln zł netto, przy czym z budżetu PKP SA wydano ok 1,3 mln zł netto. Droższy był dworzec w Pile, który również został przebudowany dzięki środkom PKP SA (ok. 7 mln zł netto) i budżetu państwa (11,7 mln zł netto). Tutaj zakres prac także konsultowano z konserwatorem zabytków, a obiekt oprócz nowego ocieplenia, elewacji, drzwi i okien zyskał nową aranżację wnętrza oraz aż 80 nowych miejsc parkingowych.

Współpraca z deweloperami i samorządami

Nie tylko środki budżetowe oraz unijne posłużyły do realizacji inwestycji dworcowych w kraju. Kolej nadspodziewanie dobrze poradziła sobie bowiem z uruchomieniem inwestycji z zakresu partnerstwa publiczno-prywatnego, co o tyle istotne, że ten typ inwestycji jest w wielu sektorach polskiej gospodarki wciąż na etapie próbnych wdrożeń. Według raportu NIK z 2013 r. aż 12% krajowych inwestycji w trybie PPP stanowiły właśnie inwestycje dworcowe. Warto zaznaczyć, że Izba podała inwestycje dworcowe jako przykład „rzetelnych i starannych działań” w zakresie określenia optymalnej formy realizacji inwestycji publiczno-prywatnych, wypracowania efektywnego modelu ich finansowania oraz wyboru partnera prywatnego.

W zakresie realizacji inwestycji dworcowych w formule PPP lub zbliżonej kolejowe spółki współpracują przede wszystkim z deweloperami. Efektem tych działań jest m.in. nowy dworzec Warszawa Zachodnia. W ramach inwestycji powstał podziemny obiekt obsługi pasażerów o powierzchni ok. 1300 m2 oraz połączony z nim biurowiec, w którym siedzibę będzie miało kilka spółek z Grupy PKP. We współpracy z partnerem prywatnym powstały też nowe dworce w Poznaniu, Katowicach czy Sopocie.

Drugim ważnym partnerem PKP SA przy zagospodarowywaniu dworców stały się jednostki samorządu terytorialnego. Spółka przekazała samorządom już prawie 300 dworców. Były to przede wszystkim obiekty zbyt duże w stosunku do obecnych potrzeb przewozowych, dlatego ich utrzymanie oznaczało dla spółki straty. Ich przekazanie uwolniło środki finansowe potrzebne na utrzymanie pozostałych dworców, a jednocześnie w większości przypadków przyczyniło się do znaczącej poprawy standardu obsługi pasażerów. Dlaczego? Bardzo dobrym przykładem jest tu dworzec w Namysłowie. Samorząd miasta przejął dworzec wraz z terenem wokół budynku. Następnym krokiem był remont obiektu i przekształcenie przestrzeni w lokalne centrum komunikacyjne, które integruje transport kolejowy i autobusowy; miasto zapewniło również miejsce dla postoju taksówek. W budynku są kasy biletowe – autobusowe i kolejowe, ogrzewana poczekalnia z informacją pasażerską i punkty gastronomiczne. Nadmiarową kubaturę samorząd wykorzystał na pomieszczenia dla służb mundurowych i klub integracji osób starszych.

Zarządzająca dworcami spółka współpracuje też z lokalnymi władzami nawet w przypadku własnych inwestycji. Jest to ważne szczególnie przy zagospodarowywaniu przestrzeni wielu obiektów, których powierzchnia użytkowa jest zbyt duża w stosunku do dzisiejszych potrzeb. Na przykład w Poraju, Jarosławiu i Koninie wolne przestrzenie zaadaptowane zostały na biura dla miejskich urzędów, w Rabce-Zdroju i Rumi – na biblioteki, a w Lęborku – na pomieszczenia dla straży miejskiej. Kolejnym pomysłem PKP SA z zakresu inwestycji jest projekt Innowacyjnych Dworców Systemowych (IDS). W zeszłym roku w ramach etapu pilotażowego wybudowano w ten sposób nowe obiekty na stacjach: Mława, Nasielsk, Ciechanów i Strzelce Krajeńskie Wschód. Założeniem IDS jest rozwiązanie kwestii dworców, których modernizacja niosłaby za sobą wysokie koszty, a ze względu np. na dużą powierzchnię oraz brak komercyjnego potencjału nie zmniejszyłaby kosztów utrzymania obiektu. Po dokładnej selekcji zarządca w miejsce dotychczasowych obiektów stawia nowe budynki, lepiej rozplanowane i przystosowane do obecnych wymagań pasażerów. Dzięki wcześniejszym analizom potencjału komercyjnego, dworce są również bardzo dobrze zagospodarowane, natomiast standardowy projekt pozwoli w przyszłości obniżyć koszty samej inwestycji.

Zmiany struktury zarządzania

Ze względu na to, że PKP SA zarządza ponad 2,5 tys. dworców kolejowych (z czego blisko 600 obsługuje ruch pasażerski), same inwestycje nie wystarczyłyby do poprawy obsługi pasażerów w skali całego kraju. Zmieniona została również struktura zarządzania i utrzymania dworców. Jedną z takich zmian było wprowadzenie kategoryzacji dworców. Do 2015 r. PKP SA dzieliło dworce na cztery kategorie (od A do D) w zależności od liczby pasażerów korzystających z obiektu. Po reorganizacji nie tylko zwiększono liczbę kategorii, ale przede wszystkim liczbę czynników mających wpływ na jej przyporządkowanie. Wyróżniono 16 dworców kategorii: P (Premium), takie jak Warszawa Centralna, Katowice, Gdańsk czy Kraków. To najważniejsze węzły, które charakteryzują się obsługą ruchu międzynarodowego, międzywojewódzkiego i regionalnego. Na takich dworcach znajdują się usługi komercyjne. Kolejne 15 obiektów, np. w Olsztynie i Słupsku, to dworce kat. W (Wojewódzkie). Obsługują one ruch międzywojewódzki i regionalny, incydentalnie międzynarodowy i są ważnymi centrami regionalnymi. PKP SA gwarantuje na nich kiosk, małą gastronomię czy bankomat. Następne 105 dworców kat. A (Aglomeracyjne), takie jak Warszawa Śródmieście czy Olsztyn Zachodni, stanowią węzły komunikacyjne dla aglomeracji. Sklepy i punkty usługowe nie są na nich gwarantowane. 95 dworców (np. Suwałki czy Puławy) kat. R (Regionalne) stanowi z reguły węzeł komunikacyjny na poziomie gminy i powiatu. Najniższą kategorią są dworce L (Lokalne) w liczbie 336. W tych lokalizacjach rekomendowane jest umieszczenie urządzeń obsługi pasażerów na peronach. Ostatnie 15 dworców klasy T (Turystyczne) funkcjonuje głównie lub wyłącznie w sezonie turystycznym. Takie podejście pokazuje, że w spółce zauważona została specyfika różnych grup pasażerów, np. osób przemieszczających się do szkoły lub pracy, będących w podróży służbowej czy turystów. Grupy te mają zróżnicowane potrzeby, inne są też ich zachowania komunikacyjne. W związku z tym zarówno sposób utrzymania obiektu (np. godziny otwarcia), jak i udostępniane usługi (liczba dostępnych kas, gastronomia) również należy różnicować. Istotne jest też zwiększenie liczby kategorii dworców, co ułatwia standaryzację oferowanych przez kolej usług.

Co dalej?

Inwestycje na polskich dworcach wciąż się nie zakończyły. Już w tym roku do użytku oddany został m. in. zmodernizowany kosztem ok. 14,6 mln zł dworzec w Jarosławiu (budżet państwa dofinansował projekt w wysokości ok. 21% nakładów inwestycyjnych). Według oficjalnych zapowiedzi do 2023 r. PKP SA mają zamiar zmodernizować kolejne 464 obiekty dworcowe. O skali wyzwania mówi to, że w omawianym jako bardzo dobry okresie 2010-2016 zrealizowano w sumie 105 inwestycji dworcowych, a więc ponad czterokrotnie mniej.

Jednym z założeń spółki jest wdrożenie w nowych projektach zasad uniwersalnego projektowania. Jeszcze większy nacisk niż dotychczas ma zostać położony na spełnianie oczekiwań pasażerów i lokalnych społeczności. Pomóc ma w tym szeroko zakrojona współpraca z samorządami oraz program konsultacji społecznych. Dworce mają też w większym stopniu stawać się węzłami przesiadkowymi integrującymi środki transportu. W ramach tej strategii uruchomiony już został wart 160 mln zł program modernizacji 10 dworców, przeznaczony do dofinansowania z funduszy unijnych dla Polski Wschodniej. Wyodrębniono dziesięć dworców: Nidzica, Olsztyn Główny, Olsztyn Zachodni, Olsztynek, Szczytno, Skarżysko-Kamienna, Białystok, Bielsk Podlaski, Czeremcha i Siemiatycze. W obliczu trwających zmian w Grupie PKP niepewne są za to losy kolejnych inwestycji przeznaczonych do realizacji przez należącą do PKP SA spółkę deweloperską Xcity Investment. Do końca 2018 r. planowała ona uruchomienie nawet 40 projektów. Dotychczas podpisane zostały umowy z inwestorami na przeprowadzenie projektów: Warszawa Gdańska, Kraków Bosacka, Gdynia Międzytorze, Poznań (III etap) oraz mniejsze projekty w Koninie i Mińsku Mazowieckim, jednak w pierwszej połowie tego roku ich realizacja została zawieszona.